“Paus Benedictus XVI zei in 2020 op de Wereldgebedsdag voor de vrede “Als u de vrede wilt bevorderen, bescherm dan de schepping.” Er wordt roofbouw gepleegd op de aarde en dat geeft spanningen en conflicten. Paus Franciscus omschreef de houding van sommigen ten opzichte van de schepping alsof zij haar beschouwen als een provisiekast waar je in de eerste plaats dingen voor jezelf uithaalt. Thuis werkt dat ook niet zo. Als bepaalde familieleden maar zonder overleg van alles uit de provisiekast blijven halen, blijft er niks over voor anderen. Dat geeft ruzie. Het is belangrijk rekening te houden met elkaar. Daarom moeten we de schepping behoeden.

Maar omgekeerd werkt dat ook: de schepping behoedt ook ons. Franciscus zingt in zijn Zonnelied dat ‘zuster moeder aarde ons leidt en voedt’. Je kunt ook zeggen dat de aarde, de schepping, ons behoedt. Als we ons daaraan onttrekken gaat het ook mis. Om te begrijpen hoe de schepping dat doet, moet je beseffen dat we deel zijn van de schepping: ons lichaam is schepping. Als wij niet naar ons lijf luisteren, putten we onszelf uit. Het lichaam geeft niet voor niets een signaal van vermoeidheid af. Dat is een signaal dat je het even rustig aan moet doen. De schepping heeft een dag- en nachtritme, maar doordat wij kunstlicht hebben gemaakt, wordt dat verstoord. En als we moe worden kunnen we daar een pilletje tegen nemen. De schepping, in dit geval ons lichaam, geeft aan dat dat zo niet kan.

‘Vrucht van de aarde, het werk van onze handen’
Franciscus zag zichzelf niet los van de schepping. Hij noemt de zon, de maan, het water, het vuur, ja, alles wat leeft – en zelfs ook de dood – zijn verwanten. In de eucharistie zag hij God die tot ons komt in de gedaante van brood, een product van de aarde. Dat drukt uit dat God ons nabij wil zijn in de geschapen werkelijkheid. Het eucharistisch gebed zegt het mooi: ‘de vrucht van de aarde, het werk van onze handen’.

Dat betekent dat we niet alleen eerbiedig moeten omgaan met de eucharistie, maar ook met Gods aanwezigheid in de rest van de schepping. God wil in al het geschapene aanwezig zijn. Ook hier kom je weer op die wisselwerking: God wil dat we de schepping behoeden en God wil ons door de schepping behoeden.

Het mysterie van schepping en Schepper

Het woord ‘behoeden’ zelf komt maar drie keer in de Geschriften van Franciscus voor en nergens expliciet over de schepping, maar impliciet wel. Eén keer vraagt Franciscus God ons te behoeden voor het kwaad en twee keer roept hij zijn broeders op de leefwijze en regel te behoeden. Voor Franciscus is de leefwijze het leven naar het Evangelie. Zo zie je ook daar weer die wisselwerking: Gods bescherming voor ons en onze bescherming, via de schepping, van God. Dat formuleert hij op een uitnodigende manier. God heeft ons zo lief dat Hij ons nabij wil zijn in de schepping. “Jullie zijn mijn vrienden als je doet wat ik je zeg”, zegt Jezus, en dat is: elkaar liefhebben.

Je kunt dus zeggen dat je openstellen voor Franciscus’ leefwijze neerkomt op jezelf openstellen voor het Evangelie. Dat vraagt van ons om zorgzaam om te gaan met de schepping en dus met elkaar. Het is en blijft die dubbele beweging: wij behoeden de schepping, de schepping behoedt ons. Het vraagt ook van ons dat we ons openstellen en ons láten behoeden. We zijn geen passief onderdeel van de schepping; we moeten ons actief laten leiden. Misschien is dat het mysterie van schepping en Schepper: Zij komen nader tot elkaar door deel te worden van Gods liefde.