Paus Franciscus, een opperherder die de minderbroeders een spiegel voorhield
Vandaag op paasmaandag overleed paus Franciscus, Jorge Mario Bergoglio sj. Hij werd 88 jaar. Als laatste eerbetoon van de provincie van de minderbroeders franciscanen in de Nederlanden, aan de paus die de naam van Franciscus van Assisi droeg, schreef broeder Guy Dilweg de onderstaande tekst waarin hij op zoek gaat naar de betekenis van de overleden paus voor de franciscaanse familie.
Onze vandaag overleden opperherder was de eerste die het aandurfde om als pausnaam die van de kleine arme uit Assisi aan te nemen, Sint-Franciscus. Een naam met een programma van radicaliteit, solidariteit en eenvoud. Er verschijnen tal van necrologieën die ieder op hun eigen wijze reflecteren op het lange pontificaat van deze Argentijnse kerkvorst, die geen leider wilde zijn, maar een dienaar. De vraag die mij bezighoudt in deze necrologie is: wat heeft deze paus betekend voor die andere volgers van Sint-Franciscus: de minderbroeders franciscanen? Paus en broeders ontlenen hun inspiratie aan dezelfde man; hebben zij elkaar kunnen inspireren? Van de paus weten we het wel zo’n beetje: in zijn encyclieken noemt en roemt hij de het leven en de inspiratie Franciscus van Assisi. Denk aan Laudato Si’ en Fratelli Tutti.
Straatkrant
Theo van Adrichem, provinciaal van de minderbroeders in Nederland en Vlaanderen zegt het zo: ‘Ontegenzeglijk heeft paus Franciscus datgene waar Franciscus van Assisi voor stond in woord en daad uitgedragen. Zijn keuze voor eenvoud, geen poespas – zijn woonplek in het Vaticaan, niet afgezonderd en geïsoleerd, maar te midden van andere mensen, zijn eenvoudige manier van zich laten vervoeren. Deze paus verstaat de kracht van kleine concrete symbolische handelingen, zoals Franciscus die in zijn tijd stelde.’ En Theo noemt dan met name: ‘Zijn aandacht voor armen en eenvoudige mensen: zijn eerste bezoek was aan vluchtelingen in Lampedusa. Op zijn reizen gaat hij naar landen en streken waar mensen in de knel zitten, en vaak wijkt hij nog van programma’s af voor een kort gelegenheidsbezoek aan bijzondere groepen die in de marge van de samenleving leven. Hij ruimt tijd in voor slachtoffers van ongewenst gedrag/misbruik. Hij staat open voor bijzondere ontmoetingen met eenvoudige en kleine initiatieven, zoals ooit een ontmoeting met medewerkers van de Straatkrant van Utrecht.’
Spiegel
Volgens Theo van Adrichem heeft paus Franciscus in zijn woorden en daden de actualiteitswaarde van onze spiritualiteit volop aan het licht gebracht en is hij daarin voor ons een voorbeeld geweest. Je kunt zeggen dat hij ook ons minderbroeders daardoor een spiegel heeft voorgehouden. Wat is daarvan het effect geweest op de broeders?
De reacties op die vraag zijn bescheiden en terughoudend.
‘Ik heb moeite om de invloed van paus Franciscus op ons leven te beoordelen’, liet minister-generaal Massimo Fusarelli eind augustus 2024 vanuit Indonesië weten.
‘Ik geloof dat de paus een aantal van onze standpunten en ideeën heeft bevestigd en versterkt: met name het contact met de armsten. Vooral in Latijns-Amerika. Hier in Azië kan ik zeggen dat zijn encyclieken Laudato Si’ en Fratelli Tutti een grote impact hebben op ons interreligieuze werk, omdat boeddhisten, hindoes, moslims en anderen deze documenten zeer goed hebben verwelkomd en bestudeerd. Voor ons is dit een open deur. Voor de rest zou ik het niet zo weten. Ik merk niet zoveel van de impact van paus Franciscus. Wel merk ik dat er onder broeders ook best wat weerstand leeft tegen de paus. Maar dat is een ander soort impact!’
Ook Theo van Adrichem noemt de invloed van de paus via zijn encyclieken Laudato Si’ en Fratelli Tutti. ‘Als broeders zijn wij door anderen op die encyclieken aangesproken. Men ging er vanuit dat die thema’s bij ons gesneden koek zouden zijn. In die zin heeft deze paus stimulerend gewerkt op het bezig zijn met onze spiritualiteit, minstens voor een aantal broeders, die ermee aan de slag zijn gegaan, waardoor kleine initiatieven zijn opgepikt zoals meer aandacht voor een zorgzame omgang met de schepping.’ En Theo noemt dan de voorkeur voor milieuvriendelijker materialen en energie, weren van schadelijke producten voor voeding en inrichting. Vermindering van consumptie van vlees en ook meer aandacht voor biodiversiteit in de kloostertuinen.
De kracht van het gebaar
Ik leg de vraag over de invloed van paus Franciscus op de franciscaanse wereld ook voor aan Willem Marie Speelman. Hij is lid van de derde orde van Franciscus (ofs) en directeur van het Franciscaans Studiecentrum (FSC), verbonden aan de universiteit van Tilburg. Ook Speelman benadrukt de invloed van de daden van de paus. ‘Ik heb persoonlijk veel van paus Franciscus geleerd. Hij was als een spiegel die bepaalde facetten van de spiritualiteit van Franciscus voor het voetlicht bracht, zoals de aandacht voor het mysterie (in een wereld vol problemen), de kracht van het gebaar, het niet-regelen van zaken (als luisteren belangrijker is dan problemen oplossen), de onbegrensdheid van de broederschap (in Fratelli Tutti), het verband tussen armoede en schepping (in Laudato Si’), en dat er twee soorten armoede zijn (“een arme kerk voor de armen om de armoede te verlichten”) en dat de paus iedereen en niet alleen katholieken of christenen aanspreekt. Ik denk dat deze paus mijn onderzoek naar de spiritualiteit van Franciscus een bepaalde wending gegeven heeft, en ik merk dat door deze accenten de mensen die ik spreek aangesproken worden’. En, merkt hij fijntjes op: ‘Daar zitten veel franciscaanse mensen tussen.’
