Mijmeren rond ‘hoop’ en ‘Zonnelied’

Eindejaarsbespiegelingen van br. Hans-Peter Bartels

Met het komende heilig jaar ‘Pelgrims van hoop’ en ‘800 jaar Zonnelied’ van Franciscus in gedachten mijmert broeder Hans-Peter Bartels in dit opiniestuk over het komend jaar.

Het is bijna Kerstmis en ook het nieuwe jaar staat op het punt van aanbreken. Een bijzonder jaar binnen de Kerk en binnen onze orde, omdat het een heilig jaar is en het 800 jaar geleden is dat onze Franciscus zijn beroemd geworden Lofzang op de Schepping het ‘Zonnelied’ dichtte. Het heilig jaar staat in het teken van ‘Pelgrims van Hoop’.

De tijd van het jaar en dit thema lieten mij mijmeren over wat ik hoop voor volgend jaar en de jaren die erna komen.

Nuance
Een eerste verlangen dat voor mij al lang speelt, is dat ik hoop dat de ‘nuance’ weer terugkomt. Ik merk dat mensen heel vaak tegenover elkaar staan, dat mensen heel zwart-wit denken en als zij eenmaal ‘wit’ vinden het heel fijn vinden anderen automatisch in het vakje ‘zwart’ te duwen, zodat je lijnrecht tegenover elkaar komt te staan. Want dat is fijner dan met iemand te zijn die nog geen standpunt heeft ingenomen, die misschien ook niet wil of er een genuanceerdere mening op nahoudt. Maar ook: iedereen mag alles vinden, zolang het maar dezelfde mening is als ik heb.

Dat begint in de politiek. Daar waar de Tweede Kamer ooit een voorbeeld wilde zijn voor de samenleving, krijg ik het idee dat de laatste jaren het eerder een afspiegeling is van een chaotische kleuterklas. De gemiddelde kleuterjuf houdt haar leerlingen meer in het gareel dan de voorzitter de Tweede Kamer. Uiteraard mag iedereen daar anders over denken, want anders zou ik mijn eigen oproep om nuance nu teniet doen. Met het Zonnelied van Franciscus in gedachte, waarin hij het heeft over ‘bonte bloemen en planten’, hoop ik dat mensen weer gaan inzien hoe bont en rijk van kleur de wereld is. Verre van zwart-wit dus.

“Ik hoop dat mensen weer gaan inzien hoe bont en rijk van kleur de wereld is. Verre van zwart-wit dus”

Bonte bloemen en planten

Moeder Aarde

Schepping
Dat brengt mij sowieso op het milieu, de schepping. Ik hoop dat volgend jaar goede, duidelijke en werkelijk helpende afspraken worden gemaakt om beter voor onze moeder aarde te zorgen en daarbij de arme landen niet te vergeten. Immers we delen met elkaar één zuster Moeder Aarde, een alternatief hebben we niet. We zullen het met elkaar moeten doen, of we dat nou leuk vinden of niet. En ieder kind van zuster Moeder Aarde, christelijk gezien een kind van God, heeft het recht er te zijn. Dus moeten we geen maatregelen, ook geen klimaatmaatregelen, afwentelen op arme landen, arme mensen. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, dat snap ik heel goed. Dit is niet iets wat jij of ik als individu kunnen regelen. Zelfs voor wereldleiders is dit heel lastig. Er is een verandering van het systeem nodig: niet het neo-kapitalistisch denken waarin geld vóór mensen gaat. De mens hoort voorop, niet de portemonnee van de rijkste drie procent wereldburgers. Mensen zijn geen product. Een verandering van het systeem vraagt een lange adem. Maar laten we hoop houden voor de toekomst dat het een keer lukt. Uiteindelijk hebben de Bezossen, Musks en Zuckerbergen van deze wereld er ook niks aan als de aarde er aan onderdoor gaat. Overigens komt uit de top 10 van rijkste mensen er slechts een niet uit de VS. Bernard Arnault is een Fransman.

Angst om het koninkrijkje ‘ik’
De wereld wordt op dit moment geregeerd door angst. Dat niemand meer precies weet wat nou waar is en wat niet. Ik denk dat veel politici met hun eigen agenda in gedachten graag gebruik maken van de angst van mensen. Of beter gezegd: misbruik maken. Politici zijn erg goed in ons bang maken voor mensen die we nog nooit ontmoet hebben. De samenleving is goed geworden in het ‘cancellen’ van mensen. Je hoort een negatief verhaal over iemand of een groep die je nog nooit ontmoet hebt, en zonder te (kunnen) checken of het klopt, creëer je al je mening en de persoon heeft afgedaan. Ik hoop dat we daar toch eens mee kunnen stoppen. Je kunt pas een mening vormen over iemand als je die persoon echt ontmoet hebt. Iemand afrekenen op de groep waartoe hij of zij behoort, kan natuurlijk ook niet. Een groep vindt namelijk niks. Vaak krijg ik de vraag “wat vinden de franciscanen van …?” Mijn eerste reactie is dan altijd, dé franciscanen vinden helemaal niks. Immers alle broeders zijn anders, dus vinden ze ook wat anders. Dat geldt natuurlijk voor christenen, moslims, Joden, politici, PVV’ers, aanhangers van een voetbalclub, welke dat ook is.

De groep waar je bij hoort is hooguit een áánvulling op jouw identiteit. Daarbij komt: gaat iemand wél over de schreef, dan nog horen we hem of haar niet meteen te ‘cancellen’. Jezus roept ons op te vergeven, wel zeventig maal zeven (dus 490) keer (Mt. 18:22). Mooie woorden, maar het is tijd dat de samenleving ze weer in praktijk brengt. We zouden wel wat vaker de barmhartige vader voor de verloren zoon mogen zijn.

Maar terug naar de angst. Ik denk dat de angst regeert, omdat wij bang zijn voor ons eigen kleine koninkrijkje genaamd ‘ik’. Ik denk dat we veelal verleerd zijn om een stapje opzij te doen voor een ander. Nogmaals: niet te zwart-wit, dat geldt natuurlijk niet voor iedereen. Wat dat betreft is er weinig veranderd sinds de tijd van Jezus en de tijd van Franciscus. Beiden ageren tegen het centraal stellen van het ik. De ander is belangrijker, want in de ander zou je zomaar eens de Ander met een hoofdletter kunnen ontmoeten: God zelf.

De verloren zoon als beeld van vergeving

bartolome-esteban-murillo-the-flight-into-egypt-google-art-project-9a763d-1024

Bartolomé Esteban Murillo – De Vlucht van de heilige Familie naar Egypte

Plaats voor iedereen
De ander centraal stellen betekent dat je af en toe eens moet inschikken. Dat het niet altijd zo is en niet altijd zo gaat zoals jij wenst. Dat jij soms afstand moet doen van iets, zodat een ander wat meer de ruimte heeft. Dat we delen met elkaar, dat we er voor zorgen dat er plaats is voor vluchtelingen, voor de natuur, voor de boer, voor zieken, zwakken en armen. Dat we de loonkloof eindelijk eens verkleinen in plaats van vergroten. Ja, dat betekent dus dat je af en toe akkoord moet gaan met iets minder. Dat je genoegen neemt met genoeg in plaats van overdaad. Ook hier kan ik het Zonnelied van Franciscus weer citeren:
“Wees geprezen, mijn Heer, door wie omwille van uw liefde vergiffenis schenken en ziekte en verdrukking dragen. Gelukkig wie dat dragen in vrede, want door u allerhoogste worden zij gekroond.”

Jezus moest met zijn ouders vluchten naar Egypte, bij zijn geboorte waren als allereersten de herders welkom en gedurende zijn leven had hij oog voor zieken, zwakken en armen. Tegenover al deze groepen stelde hij zich solidair op. Als wij werkelijk een voorbeeld willen nemen, dan moeten ook wij ons solidair verklaren. Dat kan al gewoon in onze eigen omgeving, binnen ons eigen kunnen. Meer is niet nodig.

Paradijs
Het leven gaat niet over rozen, dat weten we allemaal. Maar als we samenwerken en eenieder genoegen neemt met genoeg in plaats van met puissant veel, dan is er voldoende voor iedereen. Jezelf economisch omhoog werken kan alleen door anderen omlaag te trappen. Het streven naar meer groter, beter, belangrijker. Dat was iets waar Jezus al tegenin ging, waar Franciscus tegenin ging en waar ook onze huidige paus Franciscus tegenin gaat. Dat zouden we eigenlijk allemaal moeten doen… laat je ellebogen maar thuis… dan wordt de wereld weer tot het paradijs, zoals God haar bedoeld heeft. Die hoop heb ik.

Een klein stapje in die richting is al gezet: er is een dictator gevallen, Bashar Al-Assad. Het is immers van de zotte dat 90% van de bevolking waarvoor je verantwoordelijk bent van minder dan € 1,80 per persoon per dag moet rondkomen, terwijl jijzelf in luxe baadt en tig auto’s hebt. Dan heb je er weinig van begrepen, dat gaat een keer verkeerd en dat is nu gebeurd. Wel houd ik mijn hart vast. Hoe het verder gaat met het land? Zal er bijvoorbeeld rekening gehouden worden met minderheden? De wereld, en dus ook Syrië, moet wel een paradijs voor iedereen worden. Zolang het niet voor iedereen is, is het geen waar paradijs…

Paus Franciscus bezoekt slachtoffers van de tyfoon Yolanda in Palo (Filipijnen) op 17 januari 2015

Het Zonnelied, door Brigitte Kleyn-Altenburger uitgebeeld in de refter van onze gemeenschap in Megen

Het Zonnelied als leidraad
Laten we vooral ook hoop houden op vrede. Vrede In de hele wereld. Laten we pal gaan staan voor een einde aan de oorlog in Oekraïne, het Midden-Oosten, Papua, Sudan en al die andere plekken waar mensen elkaar naar het leven staan.

Ik denk dat we komend jaar, en de jaren daarna, een prachtige leidraad kunnen vinden in het Zonnelied van Franciscus. Eigenlijk staat daar in een notendop precies beschreven hoe we op een juiste manier kunnen omgaan met de natuur, de schepping en met onze medemens. En dat is de lofzang die we aan God, onze Schepper, moeten richten. Dat dat onze opdracht is, daar spreekt de Bijbel zo ongeveer van kaft tot kaft over. Dat is de oproep aan de hele schepping: loof God, je Schepper. En de zon doet dat door zon te zijn, de maan door maan, het water door water, de aarde door aarde en wij mensen doen dat door steeds meer onszelf te worden. Als jezelf accepteert zoals je bent, dan is het ook veel gemakkelijker om te accepteren dat de ander anders is. Dan komen we ook tot een goede omgang met elkaar. En als je dat lukt? Dan hebben we de tweede dood, waar Franciscus over spreekt, niet te vrezen, want door op die manier te leven, loven we God en houden wij ons gericht op Hem.

God zal van zijn kant zijn verbond met ons nooit verbreken, dat heeft hij beloofd. Het is aan ieder van ons de opdracht om van onze kant het verbond, die band, goed te houden en met het Zonnelied van Franciscus in ons achterhoofd hebben we een prima recept in handen. Dan zijn we een heel eind. Zolang wij ons gericht houden op God komt het goed. Dan is de dood bevrijding. Zuster dood brengt ons dan naar onze vader in de hemel.

Ik hoop voor het komend jaar dat we, als pelgrims van hoop, allemaal samen het Zonnelied van Franciscus gaan of blijven vieren en zingen. Daarom sluit ik af met de gehele tekst van het Zonnelied.

Maar eerst wens ik u:

zalig Kerstmis, hoop, vrede en alle goeds

voor het heilig jaar 2025

Lofzang van de Schepselen ‘Het Zonnelied’
Franciscus van Assisi (1225)

Allerhoogste, almachtige, goede Heer,
van U zijn de lof, de roem, de eer en alle zegen.
U alleen, Allerhoogste, komen zij toe
en geen mens is waardig uw naam te noemen.
Wees geprezen, mijn Heer met al uw schepselen,
vooral door mijnheer broeder zon,
die de dag is en door wie Gij ons verlicht.
En hij is mooi en straalt met grote pracht;
van U, Allerhoogste, draagt hij het teken.
Wees geprezen, mijn Heer, door zuster maan en de sterren.
Aan de hemel hebt Gij ze gevormd, helder en kostbaar en mooi.
Wees geprezen, mijn Heer, door broeder wind
en door de lucht, bewolkt of helder, en ieder jaargetijde,
door wie Gij het leven van uw schepselen onderhoudt.
Wees geprezen, mijn Heer, door zuster water,
die heel nuttig is en nederig, kostbaar en kuis.

Wees geprezen, mijn Heer, door broeder vuur,
door wie Gij voor ons de nacht verlicht;
en hij is mooi en vrolijk, stoer en sterk.
Wees geprezen, mijn Heer, door onze zuster, moeder aarde,
die ons voedt en leidt,
en allerlei vruchten voortbrengt, bonte bloemen en planten.
Wees geprezen, mijn Heer, door wie omwille van uw liefde
vergiffenis schenken, en ziekte en verdrukking dragen.
Gelukkig wie dat dragen in vrede,
want door U, Allerhoogste, worden zij gekroond.
Wees geprezen, mijn Heer, door onze zuster de lichamelijke dood,
die geen levend mens kan ontvluchten.
Wee hen die in doodzonde sterven;
gelukkig wie zij in uw allerheiligste wil vindt,
want de tweede dood zal hun geen kwaad doen.
Prijs en zegen mijn Heer,
en dank en dien Hem in grote nederigheid.