Een groet aan en van Clara
Op 11 augustus viert de kerk het feest van de heilige Clara. In deze verwarde wereld vol oorlog en geweld die op de rand van een groot conflict lijkt te staan is zij een teken van helder inzicht en vrede. Met Franciscus willen we in dit artikel dan ook Clara groeten en met haar zusters haar zegen ontvangen.
Toen Clara zich aansloot bij de beweging rond Franciscus in het jaar 1211 of 1212 heeft Franciscus haar, zo zal ze zelf steeds getuigen, een regel voor arme zusters gegeven. Het kleine stukje regel dat ons is overgeleverd en dat u hieronder vindt, is daar mogelijk een fragment van. Het kan ook zijn dat de eerste zusters het gebruikten in combinatie met een andere tekst, bijvoorbeeld de regel van Benedictus. Hoe het ook zij, het overgeleverde tekstje formuleert kort en bondig het claraanse charisma en voegt er een zachtzinnige intentieverklaring aan toe dat het zijn en het charisma van de broeders aan de zusters schenkt als antwoord op het zijn en het charisma van de zusters waarvan de broeders profiteren. Broederschap en zusterschap zijn aan elkaar geschonken en vormen zo één familie.
“Omdat jullie je op goddelijke ingeving
tot dochter en dienares
van de allerhoogste, meest verheven Koning, de hemelse Vader,
hebben gemaakt
en tot bruid van de Heilige Geest
door te kiezen om te leven
volgens de volmaaktheid van het heilig evangelie,
wil en beloof ik,
dat ikzelf en mijn broeders,
altijd voor jullie – net als voor hen –
nauwgezette zorg en bijzondere aandacht zullen hebben.”
Levensmodel voor de arme zusters door Franciscus van Assisi
Franciscus en Clara, detail van de illustratie “Francisco ofrece un corderillo a Clara y sus hermanas.” door José Benlliure Gil uit 1926.
Franciscus zegent Clara, detail van “Professión de Santa Clara en manos de San Francisco” door José Benlliure Gil uit 1926.
Het mag dan ook niet verwonderen dat de dichterlijke Franciscus, later bedenker van het magistrale Zonnelied dat een meesterwerk van de Italiaanse taal is, in de herfst of winter van 1224 of 1225 een lied zal dichten om de zusters te bemoedigen. Let hier vooral op de oproep ziekten in vrede te dragen. Het gaat daar niet om lijdzaamheid, door bijvoorbeeld de kwaal niet te behandelen, maar om een fundamentele houding van evenwicht, rust en loslaten. Dit is een grondhouding die zichzelf beloont, want een vredig gemoed maakt gelukkig en in vrede leven met de eigen omgeving is een intentieverklaring dat ook die omgeving gelukkig moge zijn. Mogelijk kunnen participanten aan scheldwedstrijden op sociale media en voerders van cultuuroorlogen hier iets van leren.
“Luister, kleine armen, die door de Heer geroepen
en uit veel streken en provincies samengebracht zijn:
leef altijd in de waarheid,
zodat jullie in de gehoorzaamheid sterven.
Kijk niet naar het leven van buiten,
want dat van de Geest is beter.
Ik smeek jullie in grote liefde
wijs om te gaan met de aalmoezen
die de Heer jullie geeft.
Wie onder ziekte gebukt gaan
en wie om hen afgemat zijn:
draag dat allen in vrede,
want jullie zullen deze last duur verkopen.
Want ieder zal koningin in de hemel zijn,
gekroond samen met de maagd Maria.”
Bemoediging voor de arme zusters door Franciscus van Assisi
Clara die wij op deze dag met Franciscus mochten begroeten, heeft tijdens haar leven een eigen zegen opgesteld. Net als Franciscus maakt ze hierbij gebruik van de zegen uit het Bijbelboek Numeri, maar ze breidt deze fors uit. Ze zegent erin niet alleen de zusters om haar heen maar ook de zusters die in de eeuwen na haar in haar voetsporen zullen treden. Omdat er in de zegen sprake is van mannen en vrouwen kan die zelfs verder opengetrokken worden en alle mensen, broeders en leken, omvatten die de franciscaanse weg hebben belopen en zullen inzetten. Deze zegen door Clara uitgesproken, waarin de Heer om vrede wordt gesmeekt, zegent dus ook ons en onze vredeloze wereld. Er gaat een zachte schoonheid uit van deze bewustwording, iets als een druppel dauw in de hitte van de strijd.
“In de naam van de Vader en de Zoon
en de Heilige Geest.
De Heer zegene u en behoede u.
Hij tone u zijn aanschijn
en ontferme zich over u.
Hij wende zijn gelaat naar u toe
en geve u vrede (Nu 6,24-26),
aan u, mijn zusters en mijn dochters,
en aan alle anderen die zullen komen
en zullen blijven wonen in uw gemeenschap,
en ook aan al die anderen,
zowel degenen die er al zijn
als die nog zullen komen,
die tot het einde zullen volharden
in alle andere kloosters van de arme vrouwen.
Ik, Clara, dienstmaagd van Christus,
plantje van onze zeer zalige vader, de heilige Franciscus,
zuster en moeder van u
en van de andere arme zusters,
– zij het ook een onwaardige –
ik vraag onze Heer Jezus Christus
door zijn barmhartigheid
en door de voorspraak
van zijn allerheiligste moeder,
de heilige Maria,
van de heilige aartsengel Michaël
en van alle heilige engelen van God,
van de zalige Franciscus, onze vader,
en van alle heilige mannen en vrouwen:
moge de hemelse Vader
u zijn allerheiligste zegen geven
en deze zegen bekrachtigen
in de hemel en op aarde.
Op aarde
door u rijk te maken
in zijn genade en in zijn deugden
te midden van zijn dienaren en dienaressen
in zijn strijdende kerk.
En in de hemel
door u te verheffen en te verheerlijken
in zijn zegevierende kerk
te midden van zijn heiligen, mannen en vrouwen.
Ik zegen u tijdens mijn leven
en na mijn dood,
zoals ik dat kan
en meer dan ik kan
met alle zegeningen
waarmee de Vader van alle barmhartigheid (2 Kor 1,3)
zijn zonen en dochters heeft gezegend
en hen nog zal zegenen
in de hemel en op aarde,
en waarmee een geestelijke vader en moeder
hun geestelijke zonen en dochters hebben gezegend
en nog zullen zegenen.
Amen.
Wees mensen die altijd [God en] uw ziel
en de ziel van al uw zusters liefhebben.
En wees er altijd bezorgd voor
te onderhouden wat u aan de Heer hebt beloofd.
De Heer zij altijd met u
en wees toch altijd met Hem.
Amen”
De zegen van Clara van Assisi
Clara in haar tuin, illustratie door Eleanor Fortescue Brickdale uit 1919.
De Heilige Clara door Andrés López Polanco uit 1608. De heilige wordt zegenend voorgesteld met een monstrans in haar handen. Deze, veelvoorkomende, voorstelling van Clara is gebaseerd op een gebeurtenis uit haar leven. Door een ruzie tussen keizer Frederik II en paus Gregorius IX (de oude vriend van Franciscus Hugolino) liet de keizer het Italiaanse platteland brandschatten door diens huurtroepen. Onder deze keizerlijke huurlingen waren ook Saraceense, d.w.z. islamitische, soldaten. Deze laatsten vormden een groot gevaar voor vrouwelijke kloosterlingen omdat de gebruikelijke bescherming van zusters tegen legerbenden, namelijk onmiddellijke excommunicatie van elke man bij het betreden van het slot van een vrouwenklooster, weinig consequenties had voor niet-christenen. Toen Saraceense huurlingen in 1240 het slot van het klooster van San Damiano binnengedrongen waren, liet de heilige Clara zich, samen met het ivoren doosje waarin de Heilige Eucharistie werd bewaard, naar de poort dragen die de doodsbange zusters scheidde van de invallers. Daar begon zij te bidden. Verschillende getuigen bevestigen dat de soldaten daarna het klooster verlieten.
Franciscus ontvangt de stigmata in La Verna en Clara met de Heilige eucharistie, het bovenste deel van het altaarstuk van San Francesco al Monte door Lorenzo Lotto uit 1526.
