De Kruisweg en de franciscanen
In de Goede Week en zeker op Goede Vrijdag maken veel christenen gebruik van de Kruisweg, een in 14 momenten uitgewerkte meditatie over de dood van Jezus. Bij het ontstaan van deze geloofspraktijk hebben de franciscanen een grote rol gespeeld.
In 2021 verscheen bij uitgeverij Adveniat het prachtige boekje ‘Pasen stap voor stap. De Kruisweg van Jezus verteld aan kinderen”, geschreven door Jack Visker en van prachtige illustraties voorzien door Els van Egeraat. In dit verhaal neemt Franciscus van Assisi een aantal mensen, en de lezer, mee doorheen de 14 staties van de Kruisweg, stap voor stap op weg naar Pasen.
Dit mooie boekje stelt een interessante vraag. Waren de heilige Franciscus en zijn volgelingen betrokken bij het ontstaan van de devotie van de Kruisweg? Het antwoord op deze vraag blijkt niet zo eenduidig.
De oorsprong van de Kruisweg ligt, hoe kan het ook anders, in Jeruzalem. Reeds in de eerste eeuwen van het christendom waren er lokale tradities over welke weg Jezus met het kruis doorheen de kronkelstraatjes van de stad had moeten maken op weg naar de schedelplaats om gekruisigd te worden. Deze weg wordt ook de Via Crucis genoemd. Als gebedsoefening liepen pelgrims deze, doorheen de tijd regelmatig verlegde, route tot aan de Grafkerk.
De franciscanen komen vanaf 1217 in het Heilige Land aan en bevorderen daar mede de heersende devotie rond de Via Crucis. De eigen franciscaanse spiritualiteit sluit daar uitstekend bij aan. Franciscus was in zijn spiritualiteit immers sterk gefocust op het naleven van Jezus in diens menselijkheid en hechtte daarom veel belang aan het overdenken van Kerstmis en de kruisdood. De franciscanen zullen dus, zeker nadat ze in 1342 de officiële Latijnse custoden van de heilige plaatsen werden, bij de pelgrims het lopen van de Via Crucis hebben aanbevolen.
Op pelgrimstocht gaan naar de heilige plaatsen was echter duur en gevaarlijk en dus enkel aan een klein percentage mensen voorbehouden. Velen zullen geprobeerd hebben om iets van de ervaring van een dergelijke pelgrimstocht in Europa na te bootsen. Zo is er de zalige franciscaan Bernardino Caimi (1425-1500) die in de bergen bij Varallo in Piemonte in 1486 een Sacro Monte opricht, een heiligdom bestaande uit een geheel van bont versierde kapelletjes die een bepaald geloofsverhaal vertellen. Noord-Italië kent verschillende van deze plekken. In de in de 18de eeuw voltooide Sacro Monte di Varallo van Bernardino wordt het leven van Jezus zelf verteld en het mag niet verbazen dat ongeveer de helft van de veertig kapelletjes in het heiligdom het lijdensverhaal uitbeelden. Anders dan bij de huidige Kruisweg worden wel alleen Bijbelse scènes gebruikt en wordt de weg naar Golgotha in slechts één scene getoond. Het langsgaan van deze kapelletjes fungeerde dus ook als een manier om ook een soort Via Crucis te kunnen lopen.
Bernardino Caimi ofm
Enkele kapelletjes van de Sacro Monte di Varallo.
Het interieur van kapelletje 36, de gang van Jezus naar Golgotha.
Leonardo da Porto Maurizio
