Sinds 1937 hebben ruim honderd Nederlandse franciscanen geleefd en gewerkt in het voormalige Nederlands Nieuw Guinea (nu Papoea, een integraal deel van Indonesië). Ook nu leven er daar zo’n honderd franciscanen – maar inmiddels allemaal broeders uit de regio zelf of elders uit Indonesië. De mensenrechtensituatie in Papoea is moeilijk en lijkt alleen maar slechter te worden.

Eind april hebben een aantal leiders van de kerken in Papoea een open brief gestuurd naar president Joko Widodo om hun zorgen uit te spreken en om hem aan te sporen om eindelijk een echte dialoog aan te gaan met de Papoea’s. Franciscanen in Papoea spelen een actieve rol op het gebied van vrede, gerechtigheid en eerbied voor de schepping. Zij hebben mede aan de wieg gestaan van deze open brief, die hieronder integraal is opgenomen.

Open Brief: Kerkelijke leiders in de regio Papoea spreken zich uit

Aan de hooggeachte president en alle overheidsdienaars van goede wil

Veroorloof ons, leiders van grote kerken in Papoea, om uiting te geven aan onze bezorgdheid betreffende de huidige situatie in Papoea. Als leiders van religieuze gemeenschappen in Papoea willen we onze diepste gevoelens met u allen delen, want de situatie zoals die nu is, vormt een menselijke tragedie die ons allen ver verwijderd heeft van het respecteren van ieder mens als “het aangezicht van God” op aarde.

Laat ons om de situatie in Papoea te schetsen beginnen met een citaat uit een recent artikel van het dagblad Kompas:

“Amnesty International Indonesia heeft geregistreerd dat van 2018 tot 2022 er minstens 91 gevallen van buitengerechtelijke executies zijn geweest waarbij het leger, de politie, gevangenispersoneel en groepen Papoease onafhankelijkheidsstrijders betrokken waren en waarbij minstens 177 burgers werden gedood. Het aantal militairen en politiemensen dat in diezelfde periode slachtoffer werd bedroeg ondertussen 44, en het aantal leden van pro-onafhankelijkheidsgroepen 21. Gegevens van het Institute for Policy Analysis and Conflict Studie (IPOAC) wijzen er ook op dat van 2010 tot 2021 het aantal geweldsincidenten dat verband houdt met het verzet voortdurend gestegen is tot meer dan 80 gevallen in het jaar 2021. Genoemde incidenten hebben aan minstens 320 mensen het leven gekost, grotendeels burgers (178 personen), terwijl het om 92 leden van veiligheidsdiensten ging en 50 leden van gewapende verzetsgroepen. 98 procent van de dodelijke slachtoffers (316 personen) viel in de provincie Papoea. Onderzoek van het Centre for Strategic and international Studies (CSIS) laat ook zien dat dat het geweld in Papoea vier keer omvangrijker is dan het nationale gemiddelde. Eigenlijk is dat zeer ironisch als men bedenkt dat Papoea per inwoner het hoogste aantal veiligheidspersoneel heeft vergeleken met de andere provincies.”

De escalatie van geweld zoals die hierboven in algemene data is geschetst kan nog aangevuld worden met een aantal recente gebeurtenissen. In Timika werden door militairen vier mensen gedood, in Wamena werd door de veiligheidsdiensten geschoten op een menigte (9 doden), in Nduga werden militairen gedood door het TPNPB-OPM (het Nationale Bevrijdingsleger van West-Papoea): 5 doden. Ondertussen vielen er bij zogenaamde sweeping operaties verschillende slachtoffers – waaronder doden – met name onder gewone mensen in de dorpen, waarbij ook huizen werden vernield. De bewoners voelden zich niet langer veilig meer en sloegen uiteindelijk op de vlucht, het aantal vluchtelingen nam recent toe tot rond de 67.000. Dit zijn slechts enkele voorbeelden; de lijst is veel langer.

Het is duidelijk dat de huidige situatie niet het resultaat is van een of ander bijzonder incident, zoals de kwestie van de gijzeling van een piloot. Het is het resultaat van een lange geschiedenis. En juist gedurende deze laatste vier jaar is de situatie drastisch verslechterd. Volgens onze waarneming als religieuze leiders zijn sinds de racistische incidenten van augustus 2019 de ontwikkelingen gedomineerd door een scenario dat niet langer gericht is op oplossingen van het conflict. En evenmin op onderzoek naar de wortel van het conflict (de wortels van racisme, discriminatie, marginalisatie, en toenemend politiek protest). Het blijkt louter de bedoeling te zijn om het hele gebied van Papoea te overheersen en om al het politieke verzet te verlammen. Dit scenario wordt doorgezet via zeer uitgesproken, gerichte en structurele militarisering.

De totale overheersing blijkt niet alleen uit de aanwezigheid van duizenden extra militairen van buiten Papoea, maar ook uit een afgedwongen institutioneel en structureel beleid, zoals de herziening van de Bijzondere Autonomie, die zo een ‘instrument van overheersing’ wordt van de centrale regering. Hetzelfde geldt voor een afgedwongen regionale herindeling die niet gebaseerd is op redelijke, wetenschappelijke overwegingen en het welzijn van de mensen. In het onderhavige proces is de rol van de civiele overheid in Papoea dusdanig beknot dat ze nu vrijwel geheel is verdwenen. De toepassing van dit scenario van overheersing gaat nog steeds door en is ook recentelijk weer onderstreept door zowel het besluit dat iedere nieuwe provincie uitgerust moet worden met een complete militaire commandostructuur als ook door de stationering van duizenden militairen in de dorpen (1.200 in de provincie Papoea Barat en 900 in de provincie Papoea). Hun opdracht is “het ontwikkelingsprogramma van de regering uit te voeren en de educatie van de dorpsbewoners mede inhoud te geven”.

Gezien het trauma dat sinds lange tijd groeiende is vanwege de dagelijkse ervaring in de samenleving met de aanwezigheid van het leger is het niet verwonderlijk dat de bevolking in de dorpen zeer veel bezwaren heeft tegen de voornemens van het veiligheidsapparaat. Daar komt nog bij dat in een aantal gebieden verklaard is dat het leger er elk moment “paraat is om militair in te grijpen”.

Als religieuze leiders houdt ons voortdurend de vraag bezig hoe de situatie zoals die hierboven kort is geschetst kon ontstaan. Natuurlijk is de huidige situatie door mensen ontstaan (man-made), zij is geen natuurramp. Mensen hebben haar geschapen! Natuurlijk veroordelen we alle vormen van geweld en van doden, door welke partij dan ook, hetzij de TPNPB-OPM (onafhankelijkheidsstrijders), hetzij de TNI (Nationale Indonesische Leger), hetzij de politie, hetzij wie dan ook.

Hoe is het dan mogelijk dat allerlei fundamentele rechten van Papoea’s beperkt worden, ja helemaal teniet gedaan? Of dat Papoea’s zomaar gedood kunnen worden? Er komt bij dat steeds meer onschuldige mensen, burgers, slachtoffer worden. Het blijkt dat Papoea’s zomaar gearresteerd kunnen worden, geslagen, of dat ze van landverraad beschuldigd kunnen worden zonder deugdelijk onderzoek. Het bewijs: van de meer dan 80 gearresteerden, wegens landverraad gedurende de periode na de antiracismeprotesten, was er geen enkele beschuldiging die in de rechtbank bewezen kon worden. Toch werden de betrokkenen veroordeeld, zij het met lichte straf. Dit zijn de feiten!

Hoe is het mogelijk dat onze burgers niet vrij en in vrede mogen spreken, en daarbij niet het recht hebben om van mening te verschillen, ook niet over de politiek? In feite is deze vrijheid gegarandeerd in onze grondwet van 1945. Waarom wordt de grondwet van 1945 niet meer gerespecteerd in Papoea? Hoe is het mogelijk dat wij officiële instituties hebben die het volk vertegenwoordigen maar die zwijgen en niet functioneren en naar wie niet geluisterd wordt als ze toevallig wel spreken? Waarom kunnen een predikant of een gewone huismoeder in hun dorp gedood worden zonder dat de dader wordt veroordeeld? Er zijn veel vragen die ons verwarren. Waarom is er geen ruimte om de wortels van ons conflict op een open wijze te bespreken?

Onze situatie, die niet is als het behoort te zijn, is het werk van mensen en moet daarom ook door mensen hersteld worden. De uiteindelijke basis voor een benadering die gericht is op een oplossing is de erkenning van de waardigheid van elke betrokkene. Een oprechte erkenning van de Papoea’s die niet alleen mensen zijn van gelijke waardigheid als wie dan ook in Indonesië, maar ook als degenen die de ‘eerstgeborenen’ zijn in het land Papoea die leven in harmonie met de natuur en gevoed worden door de vruchtbaarheid van hun land. Het land is onafscheidelijk verbonden met hun identiteit. Dus is het onaanvaardbaar dat de oorspronkelijke bevolking zomaar gedwongen wordt om hun land op te geven. Het land is hun bezit, het land is hun moeder. Als dat niet erkend wordt, is er geen gelijkwaardigheid en ligt overheersing altijd op de loer. Vervolgens is het noodzakelijk dat de waarheid de basis is van al onze overwegingen. Tot dusver blijft het proces van stigmatisering doorgaan waarbij het TPNPB gezien wordt als louter terroristen en waarbij veel berichten in de media de publieke opinie betreffende Papoea misleiden. Ook is het voor ons moeilijk te accepteren dat de waarheid eenzijdig wordt opgeëist; dat in dit geval de machthebbers pretenderen de waarheid te bezitten, terwijl berichten uit de samenleving het etiket ‘hoax’ (bedrog, nepnieuws) krijgen, en daarmee als onwaar worden gezien.

Maar zeker is dat voor ons, religieuze leiders, het nieuws vanuit de samenleving in de regio een van de maatstaven is voor de waarheid, want in alle eenvoud vertellen de mensen over wat zij ervaren en niet zomaar over fantasieën. Het is erg belangrijk om samen vast te stellen wat de waarheid is want de waarheid is de sleutel tot verzoening. De waarheid is de prijs voor vrede. Daarom zijn wij van mening dat de situatie in Papoea alleen opgelost kan worden als we allemaal bereid zijn om samen aan de tafel te gaan zitten om op een eerlijke wijze de eigenlijke wortels van het conflict te analyseren. Weg met alle retoriek en politieke ideologie, wees open om de situatie met zijn achtergronden op een zuivere en eerlijke manier onder ogen te zien!

Onze sterke indruk is dat op dit ogenblik alle politieke maatregelen in feite kortetermijnmaatregelen zijn die een bepaald politiek belang dienen. Het incident waarbij onlangs een aantal militairen gedood werd was voor de legerleiding een reden om het bevel ‘waakzaam tot de strijd’ af te kondigen (eigenlijk kan voor zover wij weten alleen de president hierover beslissen).

Wat wij nodig hebben is een politiek beleid dat gebaseerd is op de wortels van het conflict zodat het een stap kan zijn in de richting van een OPLOSSING van het probleem en niet slechts een maatregel tegen louter een verschijnsel van het moment. Gedurende de laatste vier jaar die louter gekenmerkt werden door “maatregelen van totale overheersing” van het Papoeagebied en “het tot zwijgen brengen van alle politieke verzet” hebben wij samen een significante teruggang ervaren op de weg naar vrede in Papoea. Een aantal grondwettelijke rechten zijn opzij gezet en de democratische atmosfeer is er beduidend op achteruit gegaan. Deze beide verschijnselen worden in Papoea diep gevoeld. Daarom stellen we aan de president en alle overheidsdienaren van goede wil voor om voor de toekomst de aanpak van de oplossing van het conflict in Papoea op significante wijze te veranderen:

1. Herstel alle fundamentele grondwettelijke rechten, zodat die ook in Papoea gerespecteerd worden [o.a. recht van vrijheid van meningsuiting inbegrepen het verschillen van mening, het recht van vergadering, het recht van gelijkheid voor het gerecht/de wet, het herstellen van de bepalende rol van het civiele bestuur, het beëindigen van de militarisering van de dorpen, terugtrekken van de militaire eenheden, het annuleren van de uitbreiding van regionale commandoposten]. Dit herstel is dringend nodig om een ruimte te scheppen die geschikt is om een meer gerichte en eerlijke dialoog aan te gaan over de wortels van het conflict in Papoea en hoe dat conflict op te lossen.
2. Belangrijk onderdeel van het herstel van de situatie is dat ruime aandacht gegeven wordt aan de vluchtelingen zodat ze de noodzakelijke zorg krijgen totdat ze kunnen terugkeren naar hun dorpen.
3. We verzoeken de president om een officieel mandaat te geven aan een werkgroep die het initiatief kan nemen tot een “vredesdialoog” met Papoea; deze werkgroep zou niet moeten bestaan uit allerlei afvaardigingen, maar uit een aantal mensen die open zijn, competent, en in staat objectief te analyseren zonder direct beïnvloed te worden door bepaalde politieke belangen.
4. Als werkpartner voor de onder [3] genoemde groep wordt ook in Papoea een dergelijke werkgroep gevormd. De leiders van het burgerlijke bestuur van Papoea samen met de leiders van de kerken kunnen gevraagd worden deze werkgroep samen te stellen.
5. Om het mogelijk te maken dat beide werkgroepen kunnen functioneren wordt door alle betrokken partijen een “humanitaire pauze” ingesteld ofwel alle vormen van geweld, zowel van de kant van het TPNPB-OPM als van het Indonesische leger en de politie, worden beëindigd. Het stoppen van de gewapende strijd is een ultieme voorwaarde voor het zoeken van een oplossing van het conflict in Papoea.
6. Speciaal in verband met de kwestie van de gijzeling van een piloot stellen we voor dat het onderhandelingsproces uitgevoerd wordt door de kerken en dat alle militaire eenheden rond de plaats waar de piloot wordt vastgehouden worden teruggetrokken en terugkeren naar hun kazernes. Het is onmogelijk onderhandelingen te voeren terwijl tegelijk het leger dreigend aanwezig is. Deze les kunnen we trekken uit de ervaring van de gebeurtenissen in 1996 (Mapnduma: de onderhandelingen mislukten omdat ze verstoord werden) en in 2001 (Ilaga: de onderhandelingen hadden succes omdat ze voor 100% door de politie gesteund werden). De terugtrekking van legereenheden is in dit geval geen “gezichtsverlies” maar laat een “hoogedel gezicht” zien want de waardigheid van ieder mens is belangrijker dan wat dan ook. Dit is werkelijk de ultieme prioriteit!

Met hoogachting en gebeden!

Jayapura, 24 april 2023

Mgr. Yanuaris You, MA
bisschop van het bisdom Jayapura

Ds. Andrikus Mofu, M. Th
synodevoorzitter van de Evangelisch Christelijke Kerk in het Land Papoea

Ds. Dr. Socrates Yoman
president van de Gemeenschap van Baptisten Kerken in West-Papoea

Ds. Dorman Wandikbo
president van de GIDI Kerk

Ds. Tilas Mom, M. Th
synodevoorzitter van de Kingmi in het Land Papoea

Ds. Dr. Benny Giay
moderator van de Raad van Kerken van Papoea