Bonaventura werd omstreeks 1220 geboren als  Giovanni di Fidanza, in het Italiaanse vestingstadje Bagnoregio.

Als baby zou de kleine Giovanni ernstig ziek zijn geweest en op voorspraak van Franciscus zijn genezen. De legende wil dat zijn moeder hem in de armen van Franciscus gelegd zou hebben, waarbij deze de woorden “O, bona ventura” (“O, goed lot!”) zou hebben uitgeroepen.

Scholastiek

De vader van de later beroemde franciscaan was arts en hij stuurde zijn zoon op achttienjarige leeftijd naar Parijs om daar te studeren aan de prestigieuze universiteit, in het toenmalige religieus, cultureel en intellectueel centrum van  Europa. Aan de Parijse universiteit zou hij later ook doceren. In 1243 trad hij in bij de minderbroeders. De orde groeide rond het midden van de dertiende eeuw uit tot zo’n 30.000 broeders, verspreid over 32 provincies. Bonaventura overleed in 1274, in hetzelfde jaar als Thomas van Aquino. Zij worden samen wel beschouwd als de grootste theologen uit de scholastiek.

Van 1257-1273 was Bonaventura minister-generaal van de franciscanen. In die periode schreef hij een levensbeschrijving van Franciscus in twee delen, de Legenda Maior Sancti Francisci en Legenda Minor Sancti Francisci (1261). En hij reorganiseerde de orde, onder andere door studie tot een vast element te maken. Daarmee beslechtte hij een kwestie die indertijd speelde: moesten de minderbroeders zich wel of niet inlaten met wetenschap en theologiebeoefening?

Kardinaal

Paus Gregorius X benoemde hem in 1273 tot kardinaal en bisschop van Albano. In die hoedanigheid was hij nauw betrokken bij de voorbereiding van het Tweede Concilie van Lyon in 1274.

In 1482 verklaarde ordegenoot paus Sixtus IV Bonaventura heilig en in 1588 benoemde paus Sixtus V, eveneens franciscaan, hem tot kerkleraar.

Mystieke inslag

Zijn theologisch werk heeft een duidelijk mystieke inslag, waarbij de gestalte van Christus en diens lijden steeds voorop staan, wat hem de bijnaam doctor passionis, ‘doctor van het lijden’, opleverde.

In zijn werk – bijvoorbeeld in de indeling van sommige geschriften – legt hij een voorliefde voor de driedeling aan de dag. Hij zag daarin een soort natuurlijke ordening overeenkomstig de goddelijke drie-eenheid. Zo ontwaarde hij in de weg naar godskennis een drieslag: naast de Bijbel kunnen we geleid worden door het ‘boek van de natuur’ en door het ‘boek van het Kruis’. Het boek van de natuur is moeilijk te verstaan, vanwege de menselijke zondigheid. De Bijbel is daarom nodig en helend. Terwijl het boek van het Kruis leidt tot een beter begrip van beide andere boeken. Daarnaast is het getal zes hem lief, overeenkomstig de zes dagen van Gods scheppingswerk.

Reis van de ziel naar God

Dat laatste zien we terug in een van zijn bekendste geschriften Itinerarium Mentis in Deum (1259), De reis van de ziel naar God. Het is een mystiek werk dat de zoektocht naar God en naar spirituele verlichting beschrijft. Al kort na verschijning is het boek populair en het wordt een klassieker in de mystieke literatuur.

Het werk beschrijft in zes delen de stadia van de geestelijke opgang naar God. Bonaventura neemt de lezer mee op een innerlijke reis, waarbij hij verschillende aspecten van het geestelijk leven en de contemplatie van God behandelt.

De nadruk ligt op de liefde voor God als de ultieme drijfveer voor de geestelijke groei. Hij beschrijft de rol van deugden zoals geloof, hoop en liefde bij het bereiken van spirituele volmaaktheid. Bonaventura geloofde dat door het volgen van de innerlijke reis naar God, de ziel uiteindelijk één kan worden met God en zo de hoogste vorm van geluk en vervulling kan bereiken.

De zes trappen waarlangs de geest kan opstijgen, beginnen, net als bij Franciscus, van onder op, vanuit het allerlaagste naar het allerhoogste: vanuit de sporen van God in de lagere schepselen buiten onszelf, zien we het beeld van God in onszelf, om ten slotte op te klimmen naar het licht van God boven onszelf. Daar neemt God het over en trekt Hij de mens tot zich. De zes trappen zijn als volgt weer te geven:

1. God vinden via de sporen van Hem in de wereld
2. God beschouwen in zijn sporen in de wereld
3. God vinden via zijn beeld in onze natuurlijke vermogens
4. God schouwen in zijn beeld hersteld door de genade
5. God vinden via zijn eerste naam ‘het zijn’
6. het schouwen van de Triniteit in zijn tweede naam ‘het goede’

La Verna

Bonaventura schreef zijn Itinerarium  op een bijzondere plaats, namelijk de berg La Verna, waar Franciscus in 1224 zijn visioen van een gekruisigde serafijn (engel) kreeg en de stigmata van Christus had ontvangen. Daar zag Bonaventura de weg die de mens naar God leidt voor zich.

In de inleiding zegt hij daarover:

“Terwijl ik mediteerde over de mogelijkheden van de ziel om tot God te naderen, haalde ik onder meer opnieuw dit heerlijke gebeuren voor de geest dat de zalige Franciscus op deze plaats overkwam, het visioen van de gevleugelde serafijn in de vorm van de Gekruisigde. Hierover mediterend gaf ik mij onmiddellijk rekenschap dat dit visioen mij de contemplatieve extase bood van vader Franciscus en tegelijk de vreugde die ertoe leidt.”

In het slot van zijn mystieke reisgids geeft Bonaventura de spirituele zoeker samenvattend de volgende vingerwijzing mee:

“Indien gij nu verzucht te weten hoe dit kan gebeuren (de mystieke gemeenschap met God), vraag het aan de genade, niet aan de doctrine; het verlangen, niet het verstand; het prevelen van het gebed, niet de studie van de letter; de bruidegom, niet de leraar; God, niet de mens; de duisternis, niet de klaarheid; niet het licht, maar het vuur dat alles in vlam zet en in God vervoert met sterke zalvingen en zeer vurige genegenheden… Laten wij dus de duisternis ingaan, doven wij de angsten, hartstochten en spookbeelden; laten wij met Christus die aan deze wereld gekruisigd is, overgaan naar de Vader opdat wij, na Hem gezien te hebben, met Filippus zeggen: dat is mij genoeg.”

---

Bronnen: Wikipedia, Lucepedia, RK Documenten