Oog houden voor de menselijke maat
Regels en mensen
Ook goede regels kunnen slecht uitpakken. Alles hangt af van hoe we regels toepassen. Dat geldt ook voor onze ordesregel, dit jaar precies 800 jaar oud.
“In sociale verbanden en economische systemen zijn individuele gewetens noodzakelijk”
Er zijn weinig mensen die enthousiast worden wanneer het over wetten en regels gaat. Toch zijn ze nodig, overal waar mensen samenleven. Zij zijn nodig om het leven te ordenen. Ze bieden een houvast en kunnen behoeden voor willekeur of het recht van de sterkste. Maar wanneer regels rigoureus en klakkeloos worden toegepast kunnen ze groot onrecht veroorzaken. Ik heb iemand eens horen spreken over de dictatuur van regels, niet alleen van slechte regels maar ook van goede. Alles hangt er namelijk vanaf hoe regels worden toegepast.
Een eenvoudig voorbeeld: ik reis veel met de trein. Bij een calamiteit kan het gebeuren dat de tweede klas afgeladen vol zit, terwijl er in de eerste klas volop plek is. Bij grote uitzondering is er een conducteur die durft omroepen: “Vanwege de uitzonderlijke situatie mag u ook in de eerste klas plaatsnemen.” Dat vraagt moed. Je gaat tegen de regels in én misschien krijg je klachten van overlast van enkelen die meer betaald hebben.
In sociale verbanden en economische systemen zijn individuele gewetens nodig. Die mogen nooit worden uitgeschakeld. Zij zijn onontbeerlijk om in te staan voor het welzijn van mensen.
Als minderbroeders kennen we ook een regel. Wie toetreedt tot de orde legt een gelofte af op die regel. De eerste woorden van de regel geven al aan waar het om gaat: “Dit is de regel en de levenswijze van de broeders.” De regel beschrijft een bepaalde levenswijze en hij is zelfs geleidelijk aan ontstaan vanuit de levenspraktijk van de eerste minderbroeders.
In die regel wordt verschillende keren gezegd dat er zich bijzondere situaties kunnen voordoen waarin van de regel kan worden afgeweken: noodsituaties. Van geld moeten de broeders zich verre houden, maar als het gaat om een aalmoes voor een melaatse wordt daar een uitzondering voor gemaakt. En broeders zullen niet paardrijden, behalve als zij door duidelijke nood of ziekte hiertoe genoodzaakt zijn. Kortom: houd oog voor de menselijke situatie.
Theo van Adrichem ofm
Dit artikel verscheen eerder in het magazine Minderbroeders Franciscanen, nr. 3, 2023.
