Carnaval vieren met Pieter Bruegel de Oude
Kent u het chaotische schilderij ‘De strijd tussen Vastenavond en Vasten’ van Pieter Bruegel de Oude? Het verbeeldt de uitgelatenheid van het oude heidense carnavalsfeest en de ingetogenheid van de veertigdagentijd, de voorbereidingstijd van Pasen. Om het verschil tussen beide goed in de verf te zetten laat Bruegel een metaforische heer Carnaval een steekspel houden met dame Vasten. Een hele hoop figuurtjes rond dit ridicule tafereel viert volop of versoberd ingetogen.
We richten onze ogen vol verwondering en met een hongerige maag op dit schilderij en beleven carnaval in de 16de eeuw. (Zie ook deel 2: de Veertigdagentijd).
De strijd tussen Vastenavond en Vasten, Pieter Bruegel de Oude.
Afbeelding 1
Gezeten op zijn bierton is de groteske heer Carnaval of Vastenavond (afbeelding 2) de koning van zijn feest. In zijn steekspel met dame Vasten maakt hij gebruik van een rijkelijk van vlees voorziene braadspit als lans en een vleespasteitje waar de poten van een kraai uitsteken als helm.
De toon is gezet, carnaval draait om voedsel en drank. Veel bier, veel wijn en vooral veel vlees. Aan zoetigheden ook geen gebrek, met als markantste aanwezige… de wafel. Boven heer Carnaval is een vrouw zulke wafels aan het bakken (afbeelding 1). Het hele bakproces is natuurgetrouw weergegeven: de eieren, het deeg, het mesje voor het afschrapen van verbrand, overtollig deeg, niets ontbreekt. Artisanale wafelenbakkers zullen het gebruikte wafelijzer onmiddellijk herkennen.
Ook vermommingen mogen niet ontbreken, zo laten de prachtig uitgedoste gezellen van heer Carnaval duidelijk blijken.
Afbeelding 2
Om de uitgelatenheid compleet te maken laat Bruegel zijn mannetjes twee bekende toneelstukken opvoeren. Voor de volgepakte herberg “D’ Blau Schuyt” wordt het nogal vrouwonvriendelijke toneelspel “De vuile bruid” gespeeld. Een boer laat zich in een dronken toestand verleiden te trouwen met een onbekende. Eenmaal ontnuchterd bemerkt hij de ongewassen en slordige toestand van zijn echtgenote. Op het plaatje hiernaast kunt u de “vuile” bruid en haar man die in de richting van de klanten van de herberg kijken, vast wel herkennen. (Afbeelding 3)
Voor een tweede herberg met een draakje als uithangbord wordt “De vangst van de wildeman” vertolkt (de afbeelding 4), een bewerking van de toen razend populaire roman “Valentijn en Oursson”. Tijdgenoten van Bruegel zullen tussen de vier acteurs onmiddellijk de personages ridder Valentijn, wildeman Oursson en koning Pepijn herkennen.
Naast de edele kunst van het theater wordt de feestbende ook opgeleukt door een klein vlaggetje (de afbeelding 5) met voor inwoners van ‘s-Hertogenbosch de wel heel bekende carnavalskleuren rood-geel-wit. Deze kleuren moeten in de oude Nederlanden ook buiten carnaval een betekenis gehad hebben. Zo was de Oeteldonkse vlag op verschillende momenten het symbool van de Spaanse en Oostenrijkse Zuidelijke Nederlanden (nu België en Luxemburg).
Afbeelding 3
Afbeelding 4
Afbeelding 5
Bruegel vindt Carnaval duidelijk wel aardig, maar kijkt ook kritisch naar zijn medemens. Een groep bedelaars (afbeelding 6) probeert met capriolen en mogelijk een spotlied de aandacht van de feestvierders te trekken. Ze worden echter genegeerd. Tussen de feestvreugde dringt een processie melaatsen de stad binnen (afbeelding 7). Deze verschoppelingen die hun ziekte kenbaar maken met een bruine mantel en de bekende ratel mogen bij hoge uitzondering onder de mensen komen om te bedelen. Een doedelzak kondigt hun komst aan. Ze ontvangen wel aalmoezen in de vorm van voedsel en drank. Desondanks worden deze beklagenswaardigen amper opgemerkt. Het feest gaat rondom hen ongestoord door.
Afbeelding 6
Afbeelding 7
Afbeelding 8
