“Met Sint Louis is de zomer fini”, luidt een weerspreuk vernoemd naar de dertiende-eeuwse Franse koning Lodewijk IX, ook wel de Lodewijk de Heilige (Saint Louis) genoemd. De weerspreuk is duidelijk nog van voor de klimaatverandering, want het is maar de vraag of op zijn feestdag, 25 augustus, de zomer al op zijn eind loopt.

Lodewijk IX (1214-1270) komt na het overlijden van zijn vader als 12-jarige op de Franse troon. Zijn moeder fungeert tot hij meerderjarig is (in 1235) als regentes. Op zijn twintigste huwt Lodewijk met de 14-jarige Margaretha van Provence. Ze krijgen elf kinderen.

Naast leverancier van weerspreuken (“Met Sint Louis het hooi nog buiten, dan kun je naar het meeste fluiten!”) hoort Lodewijk thuis in de rij van franciscaanse heiligen. De koning is een van de eersten die toetreedt tot de franciscaanse derde orde en is daarvan de patroonheilige, nadat paus Bonifatius VIII hem in 1297 heilig heeft verklaard.

Christelijk ridderideaal

Al bij zijn leven wordt de vroomheid van de koning geroemd. Hij geldt als de verpersoonlijking van het christelijke ridderideaal. Dat die vroomheid soms zijn politiek realisme in de weg staat, blijkt uit zijn deelname aan de twee laatste, rampzalige kruistochten. Het tijdperk van de kruistochten is dan feitelijk al op zijn retour. De laatste kruistocht (1270) onderneemt hij zelfs tegen het advies van de paus in. Die onderneming wordt hem fataal. Vijf weken na landing op de Noord-Afrikaanse kunst overlijdt hij aan scheurbuik (en niet aan de pest zoals lang is verondersteld). Recente inzichten omtrent zijn doodsoorzaak zijn onder meer ontleend aan een onderzoek van relikwieën, genomen uit het lichaam van de heilige koning.

Rechtvaardige Vorst

Lodewijk staat te boek als een goede en rechtvaardige vorst. Hij bestrijdt maatschappelijke en kerkelijke misstanden. Hij hervormt de rechtspraak, reorganiseert de belastingen, treedt bemiddelend op in internationale conflicten en bevordert de wetenschap. De universiteit van Parijs, de Sorbonne, groeit onder zijn bewind uit tot een van de belangrijkste intellectuele centra van Europa. De gotiek komt in Frankrijk tot volle bloei. Lodewijk laat ziekenhuizen en armenhuizen bouwen en als lid van de derde orde van Franciscus, houdt hij zich in zijn privéleven aan de leefregel van de franciscanen. Hij weigert bijvoorbeeld kostbare kleding te dragen.

Het beeld van de heilige koning, rechtsprekend onder een eik in het bos van Vincennes, nabij Parijs, is tot de collectieve verbeelding gaan behoren. Eveneens tot de verbeelding spreken de relikwieën die Lodewijk verwerft, waaronder de doornenkroon en een deel van het kruis van Christus.

Voor deze religieuze schatten laat hij de beroemde Sainte-Chapelle op het Île de la Cité in Parijs bouwen. Volgens de overlevering zou Lodewijk voor de doornenkroon een groter bedrag hebben betaald dan de kosten waren voor de bouw van Sainte-Chapelle.

Dat het beeld van deze heilige koning, vanuit hedendaags perspectief, dubbelzinnig is, blijkt uit een ander aspect van zijn biografie: op instigatie van Paus Gregorius IX verordent Lodewijk de openbare verbranding van de Talmoed. Duizenden van deze handgeschreven joodse bijbelcommentaren gaan in de vlammen op.

Patroonheilige

Het meerduidige van Lodewijks persoon en levensloop blijkt misschien ook hieruit. Naast patroon van de franciscaanse derde orde is hij patroonheilige van het Franse koningshuis; maar ook van pelgrims en soldaten (vanwege zijn kruistochten); van rechtsdienaren (vanwege zijn rechtvaardig beleid) en van wetenschap (vanwege de Sorbonne); maar ook van handwerklieden als bouwvakkers, metselaars, timmerlieden, steenhouwers, beeldhouwers, stukadoors, wevers en behangers en nog veel meer. De heilige Lodewijk kan men aanroepen bij blindheid, oorziekten en de pest.

Na zijn dood wordt zijn lichaam overgebracht naar Lyon en bijgezet in de kathedraal aldaar. Hij wordt opgevolgd door zijn zoon Filips III, bijgenaamd Filips de Stoute.